Doetinchem Waterstraat

Naamgeving van Doetinchem

Een waardevolle bron voor wetenswaardigheden over het verleden van Doetinchem1 is het boek Geschiedenis van Doetinchem, waarvan de eerste druk in 1986 verschenen is.2 Hoofdstuk 2, van de hand van de inmiddels overleden prof.dr. W. Jappe Alberts, houdt zich onder andere bezig met de vroegste vermelding van Doetinchem en met de naam Doetinchem. Minstens zo opmerkelijk is hoofdstuk 17, geschreven door R. Wartena, over de stadszegels en het wapen van Doetinchem. Daarin lijkt de naam wel per stadszegel te veranderen. Als er namelijk twee dingen zeker zijn, dan is het, dat de oorsprong van de naam – in welke vorm dan ook – ongewis is, en ten tweede dat er tientallen varianten in de schrijfwijze zijn te vinden. Oude naamgevingen treffen we aan in familienamen zoals (van) Deutekom en Deudekom. In Duitsland komt de familienaam von Doetinchem voor (zie Kronyck nr. 131).

Familienamen als Deutekom en Deudekom zijn waarschijnlijk afkomstig van gesproken bronnen. Dat zou er op kunnen wijzen, dat er twee aparte lijnen te onderscheiden zijn: een mondelinge en een schriftelijke. Deutekom, Deudekom en Dörrekom behoren tot de eerste categorie en daarvan zijn bijna alleen indirecte bronnen te achterhalen. De gesproken naam Doetichem leunt zwaar op de (moderne) schrijfwijze.

Jappe Alberts waarschuwt, dat men heel voorzichtig moet zijn bij het bepalen van de herkomst van een topografische naam in het algemeen en van Doetinchem in het bijzonder. Misschien is de plaats vernoemd naar Dodo. In de tiende eeuw waren er achtereenvolgens twee bisschoppen met die naam in Osnabrück en een bisschop in Münster. Doetinchem behoorde tot het bisdom Utrecht, maar Münster maakte ook aanspraak op dat gebied. De oudste schriftelijke overlevering waarin Doetinchem wordt vermeld, dateert van 838. In een oorkonde van de bisschop van Utrecht is sprake van ‘villa Duetinghem’. ‘Villa’ is in deze samenhang zoiets als ‘plaatsje’, dorp. Jappe Alberts spreekt van een ‘nederzetting van enige omvang met een kerk’. Een oorkonde van Graaf Otto II uit 1236 – het jaar waarin aan deze plaats stadsrechten (zouden) zijn verleend – vermeldt Duttinghem en in een iets oudere oorkonde, uit 1230, wordt Duttinchem genoemd. Een oorkonde van de schepenen en burgers noemt Dutinghem. Op een kaart, opgenomen in de bijdrage van Jappe Alberts, staat Dotechem en onder een afbeelding van de Hamburgerpoort uit 1570 staat Dotekom.

Een andere schrijfwijze bij Jappe Alberts is nog Duetichem (1418). Verder is er in schriftelijke stukken van de stad zelf kennelijk steeds sprake van Doetinchem (1436 etc.).

De stadszegels en de wapens uit de bijdrage van Wartena dragen doorgaans teksten in het Latijn, een taal die de betrokken ambachtsman niet beheerste (anders dan de schrijvers van oorkonden). Misschien dat daardoor schrijfvarianten zijn ontstaan zoals Doetinckhem en Doettinckhem.

Er zijn ook andere bronnen te vinden. Het boek van A.F. Markus bij voorbeeld: Gelderland; herkomst plaatsen en spellingvarianten die voorkomen in de Amsterdamse ondertrouw registers van 1578 – 1810. Daarin komt een hele reeks varianten voor.

Maar let op! Een ambtenaar van de burgerlijke stand schreef op, wat hij hoorde, kennelijk zonder na te gaan, hoe de naam officieel werd gespeld, en dat was al sinds de 15e eeuw Doetinchem!

Dedegom / Dedekum / Deudecom / Deudecum / Deudeghem / Deudegom / Deudekom / Deudekum / Deudichem / Deudicum / Deudikum / Deutchem / Deutechem / Deutechom / Deutecom / Deutecum / Deutekem / Deutekom / Deutekum / Deutghem / Deutichem / Deutichen / Deutichom / Deuticum / Deutigchem / Deutigen / Deutighem / Deutihem / Deutikem / Deutikom / Deutikum / Deutinchem / Deutinkem / Deutinkhem / Doctinchem / Dodinchem Doedinchem / Doedekom / Doetdeghem / Doetekom / Doetekum Doetichem / Doetigheim / Doetighem / Doetinckhem / Dörrekum / Dotechem / Dotecum / Dotecom / Dotekom / Dotgchem / Dotichem / Dotinchem / Dottecum / Dottynchem / Ductinghem / Dudekom / Duedekom / Duedighem / Duetecom / Duetecum / Duetekom / Duetinghem / Duettinghem / Duichingen / Dutecum / Dutekom / Dutekum / Duttichem / Dutinghem / Duttinghem

1 Elke ‘nieuwe’ schrijfwijze van Doetinchem in dit stukje wordt in vetgedrukt weergegeven.
2 In 2006 is er een herdruk verschenen die te koop is op de lezingenavonden van Deutekom en in de boekhandels in Doetinchem.