Kronyck – 161

Redactioneel Jan Berends: Een bijzonder jaar
Het hele jaar heeft in het teken van het 40-jarig jubileum van Deutekom gestaan. Drie uitgebreide Kronycken. In deze afleveringen was er een grote verscheidenheid. Van eeuwen geleden over poorten, over de familieportretten van Slangenburg, over de patriotten, grensstenen, maar ook over het recente verleden, waarin de Tweede Wereldoorlog een blijvend onderwerp is.  De provocerende jeugd uit de jaren zestig kwam in een verhaal over Shabby tot leven. Herkenbaar zijn de artikelen over de vroegere middenstand, familiezaken.

Het bestuur zorgde voor een blijvende herinnering in onze stad. Aan het Cauverenpad is de herinnering aan dominee Jan van Dijk en de eerste christelijke school in Doetinchem tot stand gebracht. Een prachtig vormgegeven houder omhult twee eerste stenen en een bondige informatie gegrift in steen. De plaatsing van monumentenborden vraagt iets meer tijd.

In september vond de zeer goed bezochte feestavond plaats. Er werd getrakteerd. Het taartje was voorzien van het mooie logo van Jan Mommers. Daarna volgde een presentatie door ondergetekende over zijn belevenissen in ‘dienst’ van Deutekom: het graf van VerHuell, contacten met de familie Passmann en Haus Vornholz. We kwamen daardoor op plekken, waarvan we nooit gedroomd hadden.

Dat gebeurde ook eens toen er een lezing moest worden gehouden in Warnsveld voor de tuinclub. Door een misverstand was ik er al in de middag. Het bleek ’s avonds te zijn. De voorzitter nodigde me uit op de thee. Mevrouw Lubbers gaf een beschrijving en de villadeur stond al uitnodigend open. Een aardige dame verzocht me haar te volgen. Het ging niet naar de kamer, maar de trap op. Ik volgde enigszins beschroomd. Aan het einde van de gang boven deed ze de deur open en zei: “Deze badkamer moet betegeld worden!” Je moet van veel markten thuis zijn!

De feestavond werd geanimeerd afgesloten met een quiz met foto’s van Oud-Doetinchem, met veel enthousiasme gepresenteerd door Jan Bol.

Een Fries, die meer van Doetinchem wist dan menig Doetinchemmer, erelid Sake Oosterhaven (afb. 1)
Aan het einde van het jubileumjaar van Historische Vereniging Deutekom wil de redactie van de Kronyck speciaal aandacht schenken aan een van de oprichters van Deutekom, Sake Oosterhaven. Een Fries, die meer van Doetinchem wist dan menig Doetinchemmer. Dat kwam onder meer tot uiting in het monumentale boekwerk Geschiedenis van Doetinchem, dat hij samen met prof. J.C. Boogman schreef. Een boek dat grote waardering oogstte binnen en buiten Doetinchem.

Shabby’s Sixties, het ontstaan van een beatclub (afb. 2)
In nummer 160 van Kronyck kwamen de zestiger jaren en het ontstaan van een jongerencultuur in Doetinchem aan de orde. Deze keer het vervolg daarop over het ontstaan van een Doetinchemse beatclub. Het heeft nogal wat voeten in aarde voordat Doetinchem over een eigen beatclub beschikt. De aanzet komt uit onverwachte hoek. Een jaarfeest van handbalvereniging De Gazellen wordt opgeluisterd met een beatgroep.

Mevrouw Leijds-Bekenkamp, de eerste vrouwelijke schoolopziener (afb. 3)
De naam van mevrouw M.J.A. Houtsma-Leijds, het eerste vrouwelijke raadslid van de gemeente Doetinchem, is wel bekend in Doetinchem. Zij was de dochter van de hoofdpersoon in dit artikel, mevrouw A.H.M. Leijds-Bekenkamp. Die was de eerste vrouwelijke schoolopziener in Nederland, destijds een unieke benoeming. Zo moeder, zo dochter, zou je zeggen. In ieder geval op het gebied van emancipatie, want beide vrouwen droegen hun steentje bij aan de maatschappij om hen heen in een tijd dat emancipatie nog op een laag pitje stond.

Dikke Bertha’s in de Achterhoek (afb. 4)
Honderd jaar geleden was de Eerste Wereldoorlog nog volop gaande. Volgens de verhalen was het gebulder van de kanonnen op de slagvelden in België tot in de Achterhoek hoorbaar. Was dat werkelijk zo? Alle aanleiding voor een goed onderzoek.

Mijn herinneringen aan de Graafschapbode (afb. 5)
In drie opeenvolgende artikelen heeft Henk Harmsen herinneringen opgehaald aan de Graafschapbode. Die herinneringen begonnen in 1975. De herinneringen van Ton Notten gaan iets verder terug, tot 1958. Maar dat zijn dan wel herinneringen van een concurrent. Alhoewel, de persoonlijke verhoudingen met de redacteuren van de Graafschapbode waren uitstekend.

Gruttersfamilie De Hartog 100 jaar in de Grutstraat (afb. 6)
Een stukje Grutstraat uit de oude tijd. Veel Doetinchemmers zullen zich het rijtje winkels tegenover Revelman Woninginrichting herinneren. Van rechts naar links de apotheek van Willemsen (later Van Haarlem), Hotel-Café Ten Back, Slagerij Schel, kruidenier De Hartog en op het hoekje Grutstraat/Walstraat drogisterij Dick Kroon. Hoe verging het gruttersfamilie De Hartog, die hier precies 100 jaar gevestigd was?

Lotgevallen van de leeuwen (afb. 7)
Bij de renovatie van het stadhuis van Doetinchem kregen drie monumentale stenen leeuwen een prominente plaats naast de trap naar de hoofdentree. Voordat ze hier een waarschijnlijk ‘eeuwige’ rustplaats kregen in de muur vooraan het bordes, is er de laatste decennia nogal mee gesold.

Notaris Van Gorkom koos ongebruikelijke loopbaan (afb. 8)
De naam Van Gorkomhof komt voor in het Kruisbergkwartier. Het is een naam die net als de Bloemersstraat, de Van Enststraat, de Leerinkstraat, de

Mullerstraat, de Remmelinkstraat en de Seinhorststraat herinnert aan een van de Doetinchemse wethouders. De naam kan verwijzen naar twee Van Gorkoms, namelijk vader ds. J.C. van Gorkom of zoon mr. J.J. van Gorkom. Beiden waren voor Doetinchem belangrijk. Het bleef dus in de familie! Maar in dit geval gaat het om de zoon, die wethouder was.

Einde oorlog, het leven gaat door (afb. 9)
Piet Spaans schreef een serie over zijn leven. Hij is historisch publicist, afkomstig uit Den Haag. Evacuatie bracht hem als kind in 1942 naar Doetinchem. De familie Spaans kwam uit Scheveningen, dat voor de kustverdediging moest worden ontruimd. In dit verhaal, dat tevens het slot van deze serie is, gaat het over de bevrijding van Doetinchem en enkele maanden daaropvolgend. De familie Spaans verhuisde toen weer naar Scheveningen.

Ingezonden brieven uit Gaanderen (afb. 10)
In oude uitgaven van De Graafschap-Bode van 1928 en 1929 trof Hans Tuenter een aantal ingezonden brieven aan, ondertekend door een zekere GAANDERENAAR. Het betreft brieven die een antwoord zijn op eerder verschenen ‘Winterswijksche Brieven’ van ene Hr. Wander die in De Graafschap-Bode van 1924 tot 1927 verschenen.

In die brieven beschreef hij het wel en wee in die tijd in en rond Winterswijk. Gaanderenaar probeert in vijf brieven hetzelfde te doen over Gaanderen in die tijd. Hij noemt in die brieven de heer Wander abusievelijk Wanderer. In Kronyck 161 een transcriptie van brief nummer 1, uit de krant van vrijdag 30 november 1928

Pension Avondrood opnieuw belicht (afb. 11)
De zoektocht van André van Schaijk naar het wedervaren van Alice de Wolff kwam verrassend ook uit bij Pension Avondrood. Historicus en auteur Co Roording woonde daar zelf ooit een aantal jaren. André is zeer geïnteresseerd in het pension, hoewel Alice de Wolff er nog geen twee jaar verbleef. Nader onderzoek toont aan dat de villa diverse eigenaren en bewoners heeft gekend en telkens andere doelen diende.

Het verder uitzoeken van de geschiedenis van Avondrood leidde tot een aantal krantenberichtjes en advertenties, bronnen van losstaande feitjes, die geen samenhangend, sluitend verhaal bieden en soms ook weer vragen oproepen.

Gerhard Leerink, een bijzondere onderwijsman (afb. 12)
Meester Gerhard Leerink speelde een belangrijke rol in het christelijk onderwijs in Doetinchem. Hij richtte een suppletiefonds op voor kinderen uit arme gezinnen, zodat zij ook naar school konden gaan. Samen met het schoolbestuur pareerde hij later een aanval op het fonds en begon samen met hen aan een succesvolle eigen school. Aan het eind van zijn werkzame leven wordt hij raadslid en tenslotte wethouder.

Een woord van dank aan redacteur Marcel Arentsen
Redacteur Marcel Arentsen was jarenlang de vertegenwoordiger van Oudheidkundige Vereniging Gander binnen de redactie van Kronyck. Hij stopt met zijn werk voor Kronyck. Ernstige gezondheidsproblemen dwingen hem ertoe een stapje terug te doen en diverse activiteiten te laten vallen. De redactie van Kronyck zal hem node missen. Hij was een zeer integere redacteur met een eigen mening, waarbij hij niet schroomde deze te ventileren. Hij leverde daarmee een goede bijdrage aan het blad. Niet alleen zijn artikelen, maar ook zijn inbreng en adviezen werden binnen de redactie zeer gewaardeerd.

De redactie van Kronyck dankt hem voor zijn bijdragen en wenst hem alle goeds toe!

Salehem 40 jaar
Oudheidkundige Vereniging Salehem werd op 1 juli 1976 opgericht. In 2016 viert Salehem het 40-jarig jubileum. Ter gelegenheid daarvan is er tot 1 maart 2017 een jubileumtentoonstelling in Museum Smedekinck te Zelhem. Deze bestaat grotendeels uit foto’s. Salehem telt rond 750 leden en is daarmee een van de grootste historische verenigingen van de Achterhoek met een grote naamsbekendheid. Dit wordt nog ondersteund door de website van Salehem. In het volgende nummer van Kronyck komt de redactie nog op dit jubileum terug.

Vliegtuigtypen
De vliegtuigen in het artikel Luchtgevechten boven Doetinchem afgeluisterd (Kronyck 160 – pagina’s 13-17) zijn geen Lancasters, maar zijn vliegtuigen van het type Halifax II, waarvan er in WO II maar liefst 6100 zijn gebouwd voor de RAF.

Nog even over huisarts Jan Beins
Dochter Greta Beins reageerde op het artikel over haar vader: Jan Beins, eerste huisarts in Gaanderen (Kronyck 160 – pagina’s 34-40). Hieronder puntsgewijs haar reactie:

• mijn vader heet Jan Fredrik Adolf Beins (en dus niet Johannes Frederik);
• hij was niet in 1942, maar al in 1940 met zijn studie klaar en eerst verbonden aan de universiteit;
• het onderwerp van zijn promotie is Misvorming en Verbeelding (nog vindbaar op internet);
• mijn vader is niet opgehouden met de praktijk vanwege de katholieke meerderheid of een te kleine praktijk, maar omdat hij een prachtige baan in Amsterdam zag en hij altijd dol is geweest op kinderen – hij werd daar onder andere schoolarts;
• mijn vader werd slechts 56 jaar en overleed in 1970.

De reden die auteur Arentsen noemde in het artikel is historisch mede bepalend geweest. Jan Beins kon nooit genoeg inkomen genereren uit zijn praktijk in Gaanderen met alleen protestantse patiënten. De baan in Amsterdam was hierin zeer welkom. De protestantse patiënten waren teleurgesteld over zijn vertrek. Er werd bijvoorbeeld onder zeer moeilijke omstandigheden in de oorlog een huis gebouwd voor de dokter. De verzuiling in heel Nederland bleef, zeker op het platteland, tot omstreeks 1960 in stand.