Kronyck – 195

In het voorwoord blikt Emmy Huls terug én vooruit op de ‘grote’ vakantie.

Foto 1 Emmy Huls

In memoriam Jan Berends
Op 10 mei overleed Jan Berends. Als schoolmeester – verteller stond hij aan de wieg van Oudheidkundige Kring Deutekom en de Kronyck. Wij zullen hem zeer missen en zijn hem dankbaar voor zijn vele verdiensten.

Foto 2 Jan Berends

Het Gaanderens Mannenkoor gaf in 2024 zijn laatste concert. Harry Krul kijkt terug op zestig jaar vriendschap en successen.
In de Achterhoek is het een goede gewoonte dat een dorp een mannenkoor heeft. Gaanderen ging mee in de vaart der volkeren en in 1964 werd het Gaanderens Mannenkoor (GM) opgericht. Er kwamen tijden van groei en bloei, maar op een gegeven moment stokte dat, werden de leden ouder en kwamen er maar heel weinig (jonge) leden bij. Dat leidde ertoe dat in 2024 ervoor gekozen is om het koor op te heffen. Geen beslissing die snel genomen is, maar uiteindelijk vonden alle leden het een wijs besluit. Genoeg reden om wat wederwaardigheden over het GM de revue te laten passeren.

Foto 3 Gaanderens Mannenkoor

In het laatste artikel in de serie van André Swijtink over markante docenten geschiedenisdocenten Henk Heebink en Piet Koning. Zij gaven leerlingen historische inzichten én politieke bagage mee.
In juli 2025 ontvangen de laatste leerlingen van het Ulenhofcollege, Ludger College en Rietveldlyceum hun (vwo)diploma. Daarna sluiten deze middelbare scholen definitief hun deuren. Zij maken plaats voor het Panora Lyceum en het Houtkamp College. In de Kronyck verschijnt daarom een serie artikelen over bijzondere gebeurtenissen, mooie tradities, bevlogen docenten en spraakmakende leerlingen van de drie verdwijnende scholen. In het laatste verhaal uit deze reeks aandacht voor Henk Heebink en Piet Koning, markante leraren geschiedenis van de Protestants Christelijke Scholengemeenschap Doetinchem (PCSGD) en het Ulenhofcollege. Tientallen jaren gaven zij leerlingen behalve historische inzichten ook politieke bagage mee.

Foto 4 Henk Heebink

Peter Groeskamp verbaast zich erover dat het zo lang heeft geduurd voor popmuziek vanzelfsprekend werd in Amphion. En dat de popgroepen en overige gebruikers van Amphion tot 1982 hun eigen apparatuur moesten meebrengen.Het fenomeen popconcert is vandaag de dag niet meer weg te denken uit de programmering van schouwburg Amphion in Doetinchem. Voor het seizoen 2024-2025 staan er ruim honderd muzikale evenementen gepland, waaronder twintig met bands, veertien met singer/songwriters en vijfentwintig met tributebands.
Nadat het ’oude’ Amphion aan de Veentjes in mei 1968 officieel is geopend, zijn er voor de theaterbezoeker al wel jazzavonden te bezoeken, maar popmuziek is nog ‘uit den boze’. Dat hoort niet in een theater thuis, was destijds de gedachte. Pas in 1975, deze maand vijftig jaar geleden, gaat Amphion overstag en houdt de afdeling cultuur van de gemeente op 14 juni 1975 het eerste ‘popkonsert’ in het ‘oude’ Amphion.

Foto 5 Advertentie Amphion ‘Popkonsert’, juni 1975. Collectie Poparchief Achterhoek en Liemers.

In verhalen uit het archief van Joep de Graaff veedieven en inbrekers in de zeventiende eeuw.
De schout van het landdrostambt Zutphen moest aan het begin van de zeventiende eeuw de maatschappelijke orde en veiligheid bewaken in een groot gebied. De bevolking ervan was overwegend arm. Velen leefden op de rand van een bestaansminimum. Diefstal was ook een manier om te overleven. Wát er werd gestolen vertelt over het bestaan in die tijd, over waar waarde aan werd gehecht.

Foto 6 Paardendiefstal, Cornelis Visscher (II), naar Pieter Bodding van Laer, 1638 – 1658 Collectie Rijksmuseum.

Theo en Ab Salemink belichten de pioniers in de Gaanderhei. Het gebied rond de Peppelmansdijk en de Pinnedijk, ten oosten van de Bielheimerbeek, tegen de Slangenburg aan. In dit eerste deel, over de periode 1874 tot begin 1900, ‘Ontginnen, kunstmest en kleine boeren’.
De naam ‘Gaanderhei’ verwijst naar een tijd dat dit gebied nog ‘woest en ledig’ was. Het gebied rond de Peppelmansdijk en de Pinnedijk, ten oosten van de Bielheimerbeek, tegen de Slangenburg aan. In de tweede helft van de negentiende eeuw verandert het gebied van karakter. Dagloners en keuterboeren kopen een klein stukje grond. Ze ontginnen het bos en de heide, stap voor stap. Dat kan jaren duren. En later beginnen ze met behulp van kunstmest op de schrale grond een klein, gemengd bedrijf. Hard werken, overleven op de rand van het bestaan, vaak grote gezinnen.
In 1874 kocht de familie Gootink uit Gaanderen een perceel van de erven van J.C.E. graaf van Lijnden: vooral dennen en heide. Jaren werkten ze aan de ontginning. Rond 1914 werd daar een boerderijtje gebouwd. Al met al 4,5 bunder groot. In 1928 kreeg het als aanduiding: Peppelmansdijk 16. In 1954 kochten onze vader en moeder het boerderijtje. Toen begon de landbouwrevolutie van landbouwminister Mansholt en verdwenen bijna al die kleine boeren uit de Gaanderhei. Deel 1 beschrijft de geschiedenis tot begin 1900. In deel 2 (Kronyck 196) de twintigste eeuw.

Foto 7 Bewoners van een plaggenhut in Drenthe. Zo moet het ook in ‘Gaanderhei’ geweest zijn. Van ‘Gaanderhei’ zijn geen afbeeldingen bewaard gebleven.

Betty Blikman benadrukt het belang van kippen op het platteland in vervlogen tijden.
Een verhaal over kippen: is dat het lezen wel waard? Interesseert zo’n klein, tweepotig dier ons eigenlijk wel? Misschien wel als er een deel van de kip op ons bord ligt of wanneer we een eitje verorberen. Maar toch zijn kippen belangrijk voor ons, en halen ze regelmatig de krant. Zowel vroeger als nu.

Foto 8 Berta Hessling echtgenote van G.W. Wensink, koetsier van familie Luyken op Landfort, voedert kippen. Familie Luyken, Megchelen; collectie Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers.

In dit herdenkingsjaar had Willem Wullink een interview met Rika de Leeuw, waarin zij vertelt hoe zij als Joodse onderduiker de oorlog beleefde.
Het is tachtig jaar geleden dat Nederland werd bevrijd van de Duitsers. Vijf jaar van oorlog en bezetting. Velen ervaren de bevrijding als de afsluiting van een periode, al dan niet bewust meegemaakt, waarbij mensen hun leven hebben gegeven voor onze vrijheid. Het einde van een periode waarin angst, beklemming en uitsluiting aan de orde van de dag waren. Ieder moment kon men opgepakt en weggevoerd worden. Naar Duitsland voor dwangarbeid of naar Westerbork en vandaar weer naar een onbekende bestemming in Polen. Voor de Doetinchemse Rika de Leeuw iets waar ze nu nog bijna dagelijks aan moet terugdenken. De oorlog waarin haar vader na verraad werd weggevoerd en niet meer terugkwam. Vermoord in Sobibor, samen met een groot deel van haar naaste familieleden. Regelmatig bezoekt Rika de plek in Polen, waar haar vader ter dood is gebracht. “Ik ga nu nog steeds niet bij een raam zitten.”

Foto 9 Rika de Leeuw in klas 1 van School nummer 10 en 11. Foto familie de Leeuw.

Jaco te Hennepe vraagt aandacht voor een bijzonder herdenkingsraam in de Catharinakerk.
Op 21 maart 1995 wordt -vijftig jaar na de verwoestende bombardementen op onze stad- in de Catharinakerk een herdenkingsplechtigheid gehouden. Op basis van vele gesprekken met onder meer overlevenden en getuigen, hebben de initiatiefnemers Theo Rougoor en Jan Steijntjes een uitgebreid programma samengesteld. Onderdeel van de plechtigheid is de onthulling van een glas-in-lood-raam in de zuidelijke muur van de kerk, aan de kant van het Simonsplein. Dit herdenkingsraam is een geschenk van de gemeente Doetinchem aan haar burgers. Door te kiezen voor een monument in de kerk wordt benadrukt hoe zowel de kerk als de stad uit de puinhopen zijn herrezen.

Hans Jolink hield op 4 mei een toespraak bij de dodenherdenking in Gaanderen. Zijn toespraak met aanvullende informatie staat in deze Kronyck.
Hans Jolink refereerde in zijn toespraak bij de recent gehouden Dodenherdenking aan de begindagen van de Tweede Wereldoorlog. De strijd op de Grebbeberg in mei 1940 en soldaat Gerard Smink uit Gaanderen die hierbij omkwam.

Foto 10 Graf van G. Smink. Ereveld De Grebbeberg. Rij3-grafnummer 8.

En Job de Gelder schrijft over de zes Doetinchemmers die een Yad Vashem onderscheiding hebben ontvangen.
Dit jaar herdenken wij dat tachtig jaar geleden Nederland werd bevrijd. Daarmee kwam een einde aan een periode die, ook in Doetinchem, diepe sporen heeft achtergelaten. Doetinchemmers die op de Grebbeberg of elders sneuvelden. Ook werden inwoners gearresteerd en naar vernietigingskampen gebracht. Bij de bombardementen in maart 1945 kwam een aantal mensen om het leven.
Er waren in die donkere oorlogsjaren Doetinchemmers die de moed hadden mensen te helpen met onderduiken. Dit met gevaar voor eigen leven. Enkelen kregen hiervoor een koninklijke onderscheiding en een onderscheiding van Yad Vashem. Het lijkt dan ook nu een juist moment hier aandacht aan te besteden.

Foto 11 Yad Vashem onderscheiding